اعتدال و توسعه حزبی با گرایش راست میانه رو و مدرن است که در سال ۱۳۷۸ توسط جمعی از وکلا، سفیران و وزیران دولت سازندگی ایجاد شد. هدف تشکیل این حزب گسترش تقویت مشی میانه روی در فضای سیاسی شکل گرفته پس از دوم خرداد ۱۳۷۶ بود.
بنیانگذاران حزب مانند محمدباقر نوبخت، محمدرضا نعمت زاده، اکبر ترکان، فاطمه هاشمی رفسنجانی، محمود واعظی، حسین موسویان، سید احد زرهانی، مرتضی محمد خان، محمدحسین تولایی و زهرا پیشگاهی فرد در پی دیداری با “آیت الله هاشمی رفسنجانی” در پاییز ۱۳۷۸ تاسیس حزب را کلید زدند. آنها سپس با “حسن روحانی” برای تشکیل حزب مشورت کردند و پس از دریافت حمایت او حزب اعتدال و توسعه را در آستانه انتخابات مجلس ششم شکل گرفت. این حزب در انتخابات لیستی با شعار “می خواهم شاد، سرافراز و در رفاه زندگی کنم” ارائه داد که شامل جمعی از میانه روی های راست و چپ به سرلیستی هاشمی رفسنجانی بود. هاشمی رفسنجانی با وجود آنکه در بازشماری دوباره آراء در لیست ۳۰ نفره نمایندگان تهران قرار گرفت، از حضور در مجلس انصراف داد و محمد باقر نوبخت که از حوزه شهر رشت به مجلس راه یافته بود، “فراکسیون اعتدال” را به همراه عده ای دیگر از نمایندگان نزدیک به جریان فکری خود تشکیل داد.
انتخابات نهمین دوره ریاست جمهوری جایگاه مهمی برای حضور حزب اعتدال و توسعه در عرصه سیاسی بود. آنها همه جانبه به حمایت از نامزدی هاشمی رفسنجانی پرداختند و محمد نوبخت به عنوان سخنگوی ستاد انتخاباتی هاشمی انتخاب شد. پس از روی کار آمدن دولت محمود احمدی نژاد، این حزب در بین سال های ۸۴ تا ۸۸ از احزاب منتقد اقدامات دولت به ویژه برنامه های اقتصادی آن بود.
در آستانه انتخابات مجلس هشتم ۴ نفر از اعضای حزب از جمله دو نفر از بنیان گذاران آن در بیانیه ای آنچه که نزدیک شدن حزب به اصلاح طلبان و خروج از مشی اعتدال حزب می دانستند را مورد انتقاد قرار دادند و از حزب اعتدال و توسعه جدا شدند. چهار عضو مذکور کاظم جلالی، نماینده شاهرود، حمیدرضا حاجی بابایی، نماینده همدان، محمدجواد ایروانی، عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام و مجید قاسمی، رییس اسبق بانک مرکزی بودند که پس از آن از میان آنها جلالی به سمت ریاست مرکز پژوهش های مجلس و حاجی بابایی به سمت وزارت آموزش و پرورش دست یافتند.
در دوران انتخابات سال ۱۳۸۸ حزب اعتدال و توسعه از نامزدی “میرحسین موسوی” حمایت کرد؛ اما پس از اعلام نتایج انتخابات از بسیاری حامیان دیگر او کناره گرفته و نتیجه اعلام شده انتخابات را پذیرفتند.
شَششپس از روی کار آمدن دولت دهم حزب اعتدال و توسعه نیز مانند بسیاری از احزاب دیگر به رکود فعالیت مواجه شد و تا سال ۱۳۹۱ و اعلام حمایت حزب از نامزدی حسن روحانی در انتخابات ریاست جمهوری سال ۱۳۹۲ چندان فعال نبود. در دوران انتخابات ریاست جمهوری یازدهم مهم ترین عناصر فعال ستاد حسن روحانی از اعضای حزب اعتدال و توسعه بودند که از جمله آنها می توان به محمدرضا نعمت زاده، رییس ستاد، اکبر ترکان، قائم مقام ستاد و محمدباقر نوبخت، سخنگوی ستاد حسن روحانی نام برد. این حزب که از سال ۱۳۷۸ فعالیت خود را به رهبری حسن روحانی آغاز کرده و ادامه داده است؛ توانسته مهم ترین گروه سیاسی حاضر در دولت های یازدهم و دوازدهم باشد. آنها همچنین در انتخابات مجلس دهم در پی ائتلاف با اصلاح طلبان فهرست های انتخاباتی با عنوان “لیست امید” را ارائه دادند و توانستند تعداد قابل توجهی از نامزدهای خود را وارد مجلس کنند.
بر مبنای اساسنامه حزب اعتدال و توسعه شامل ارکان عضو، حوزه، شورای ناحیه، شورای منطقه( شورای شهر)، شورای شهرستان، شورای استان، شورای مرکزی، دبیرکل، مجمع عمومی(کنگره)، هیات اجرایی، دبیر اجرایی، کمیته انضباطی و هیات موسس است. کنگره به عنوان عالی ترین مرجع سیاستگذاری و تصمیم گیری حزب هر دوسال یکبار تشکیل می شود و وظایفی چون تصویب مرامنامه و اساسنامه، تعیین خط مشی حزب، انتخاب اعضای شورای مرکزی و بررسی و ارائه مواضع و دیدگاه های جدید به شورای مرکزی را بر عهده دارد. شورای مرکزی رکن مسئول رهبری، برنامه ریزی، نظارت بر امور حزب و تفسیر مواد مرامنامه و اساسنامه است که باید در کلیه امور مربوط به حزب در مقابل کنگره مسئول و پاسخگو باشد. تعداد اعضای شورای مرکزی ۳۰ نفر اصلی و ۱۵ نفر ذخیره است که در قالب رای مخفی و سیستم اکثریت نسبی توسط کنگره انتخاب می شوند. دبیرکل به عنوان عالی ترین مقام اجرایی حزب مسئولیت اداره امور شورای مرکزی را برعهده دارد. از جمله وظایف اصلی دبیرکل اداره امور حزب، امور نمایندگان پارلمانی حزب، دفتر سیاسی، برنامه و بودجه، کمیته انضباطی و واحدهای مطالعات و سازماندهی و تشکیلات حزب است. از ابتدای شکل گیری حزب اعتدال و توسعه محمدباقر نوبخت دبیرکلی این حزب را برعهده دارد.
مرامنامه حزب اعتدال و توسعه رسالت اساسی حزب را با در نظر گرفتن اصل بیست و ششم قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، تسریع در تحقق آرمان های اعلام شده قانون اساسی برای پاسخگویی به انتظارات مردم با تاکید به حفظ ارزش های اسلامی و تامین نیازهای منطقی جوانان می داند.
اهداف اصلی حزب شامل اهداف سیاسی، اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی، نظامی، اداری قضایی و قانونگذاری است. اهداف سیاسی حزب شامل مواردی چون تلاش در جهت وفاق ملی، تبیین و ترویج حقوق بشر اسلامی، حفط و حراست اقتدار ارکان نظام، افزایش اعتبار بین المللی ایران و تنش زدایی با حفظ اصول قانون اساسی در روابط بین المللی و رعایت عدم وابستگی و حفط استقلال کشور است. اهداف اجتماعی حزب اموری چون مقابله با هرگونه انحصارگرایی، تقویت نهادهای مردمی و تشکل های صنفی، تقویت شوراهای اسلامی و حمایت از حقوق زنان و جوانان و اهداف اقتصادی حزب اموری مانند پیگیری و اجرای توسعه متوازن بین صنعت، کشاورزی و خدمات، تاکید بر ضرورت قانونمندی و پاسخگویی رفتارهای اقتصادی دولت، تلاش همه جانبه برای افزایش تولید ملی و کاهش بیکاری، ارائه طرح های مناسب برای واگذاری امور اقتصادی به مردم و ارائه سازوکارهای عملی در جهت تقویت پول ملی و متعادل نمودن تعهدات خارجی را در بر می گیرد.