حزب اعتماد ملی در نتیجه اعتراض “حجت الاسلام مهدی کروبی” به آنچه که پیش و پس از انتخابات ریاست جمهوری سال ۱۳۸۴ رخ داد، توسط او تاسیس شد. کروبی پس از انتخابات به نماد اعتراض از حضور در “مجمع تشخیص مصلحت نظام” انصراف داد و از دبیرکلی “مجمع روحانیون مبارز” به علت اختلاف با بعضی از اعضای آن کناره گیری کرد و تصمیم گرفت بدنه حزبی جدیدی را در جناح چپ ایجاد کند. کروبی و حزب او نسبت به عملکرد اصلاح طلبان به دیژه جبهه مشارکت در مجلس ششم و انتخابات دومین دوره شورای شهر منتقد بودند تا جایی که در انتخابات مجلس هشتم خود را با “ائتلاف اصلاح طلبان” همسو ندانستند. با این وجود انتخابات سال ۱۳۸۸ دوباره موجب نزدیکی نسبی این دو جریان اصلاح طلب به یکدیگر گردید. پس از حصر خانگی مهدی کروبی “حجت الاسلام رسول منتجب نیا” به عنوان قائم مقام حزب اعتماد ملی برگزیده شد. اما اختلافات شکل گرفته به ویژه بین رسول منتجب نیا و طیف حامیان او و الیاس حضرتی و طیف حامیان او در داخل حزب اعتماد ملی باعث انشعاب گروهی از شورای مرکزی از حزب شد.
مبدا اصلی اختلاف بین الیاس حضرتی و رسول منتجب نیا حمایت حضرتی از حضور حزب اعتماد ملی در “شورای سیاست گذاری اصلاح طلبان” در سال ۱۳۹۴ و مخالفت منتجب نیا با این اقدام بود. این اختلاف سرچشمه ایجاد دو دستگی بین اعضای شورای مرکزی حزب شد و این دو دستگی در نهایت در دومین کنگره سراسری حزب در خرداد ماه ۱۳۹۷ (که به هدف تطبیق اساسنامه حزب با قانون جدید احزاب و همچنین انتخاب اعضای شورای مرکزی تشکیل شد) نمود علنی و شدیدی یافت. پس از کنگره منتجب نیا از قائم مقامی حزب اعتماد ملی استعفا داد؛ اما استعفای او با مخالفت مهدی کروبی دبیر کل حزب، رو به رو شد. شرایط ایجاد شده در حزب موجب شد که پرونده حزب به کمیسیون ماده ۱۰ احزاب و تشکل ها ارجاع داده شود و درآن میان تصمیم به برگزاری جلسه شورای مرکزی حزب در تاریخ ۲۲ تیرماه ۱۳۹۷ گرفته شد. اما الیاس حضرتی پیش از برگزاری جلسه رسمی شورای مرکزی جلسه ای متشکل از اعضای شورای مرکزی حزب شکل داد و پس از آن رسما اعلام کرد که بر اساس انتخابات شورای مرکزی او جانشین رسول منتجب نیا به عنوان قائم مقام حزب شده است که این موضوع باعث اعتراض رسول منتجب نیا و چندی از اعضای شورای مرکزی حزب شد. این اختلافات در نهایت پس از آن که مهدی کروبی همه اختیارات خود به عنوان دبیرکل را به شورای مرکزی تفویض کرد؛ به استعفای مجدد رسول منتجب نیا از قائم مقامی و پذیرش استعفای او از طرف شورای مرکزی حزب در تیرماه سال ۱۳۹۷ منجر گردید. پس از آن الیاس حضرتی به عنوان قائم مقام جدید حزب انتخاب شد و در بهمن ماه سال ۱۳۹۷حزب جدیدی به نام “حزب جمهوریت ایران اسلامی” توسط اعضای جدا شده از اعتماد ملی به رهبری منتجب نیا تاسیس شد.
به لحاظ مبانی فکری حزب اعتماد ملی را می توان ترکیبی از چپ سنتی و چپ اصلاح طلب دانست. بر اساس مرامنامه، این حزب بر اصولی چون “اندیشه اسلامی” به ویژه اسلام مورد نظر امام خمینی، “جمهوریت” به عنوان یکی از دو رکن اصلی نظام و “قانون اساسی” به عنوان میثاق و سند هویت ملی بنیان نهاده شده است. هدف حزب نیز در اساسنامه فعالیت سیاسی، اجتماعی و فرهنگی به منظور سرعت بخشیدن به توسعه پایدار ملی، بسط عدالت و آزادی در نظام جمهوری اسلامی ایران و ارتقای رفاه عمومی بر مبنای مرامنامه و در چهارچون اساسنامه حزب و قانون احزاب عنوان شده است.