نهمین دوره انتخابات مجلس شورای اسلامی در شرایطی برگزار شد که ایران با مشکلات متعدد خارجی مانند تحریم های بی المللی و دشواری های داخلی مانند نوسانات زیاد بازار ارز و سکه رو به رو بود. در اثر شرایط اقتصادی، وزیر اقتصاد و بازرگانی و رییس بانک مرکزی در آن دوران توسط نمایندگان مجلس هشتم به مجلس خوانده شده بودند و همچنین تعدادی از متهمان اختلاس سه هزار میلیاردی محاکمه شدند. از لحاظ اوضاع سیاسی داخلی، انتخابات ریاست جمهوری سال ۸۸ و شرایط شکل گرفته پس از آن باعث شده بود اصلاح طلبان از عرصه سیاست به حاشیه رانده شوند. در نتیجه با وجود تصمیم برخی گروه های اصلاح طلب برای شرکت در انتخابات، احزاب معروف این جریان انتخابات مجلس نهم را تحریم کردند و لیست مشخصی که شامل افراد سرشناس جریان اصلاح طلب باشد ارائه نشد.
در میان اصولگرایان دو واژه در مجلس هشتم وارد ادبیات سیاسی سیاسی مجلس شده بود “ساکتین فتنه” و ” کاسبین فتنه”. حامیان دولت دهم، اصول گرایانی را که مشی اعتدال در پیش گرفته بودند و دو طرف را به همگرایی و وحدت دعوت می کردند را “ساکتین فتنه” می خواندند. در طرف مقابل نیز برخی نمایندگان، حامی دولت نهم را به دلایل متفاوتی “کاسبین فتنه” می نامیدند. این اختلافات که اغلب به نحوه حمایت یا انتقاد به دولت وقت مربوط می شد، باعث شد اصولگرایان نتوانند در انتخابات مجلس نهم به وحدت برسند. با وجود تلاش ریشسفیدانی چون آیت الله مهدوی کنی و محمد یزدی برای ایجاد جبهه متحد اصولگرایان، نواصولگرایان حامی دولت محمود احمدی نژاد مانع از ایجاد چنین اتحادی شدند. حامیان احمدینژاد که در مجلس هشتم با عنوان فراکسیون انقلاب اسلامی فعالیت می کردند، پیش از انتخابات مجلس نهم با تشکیل جبهه ای به نام ” جبهه پایداری” به عرصه رقابت های انتخاباتی وارد شدند. البته بین طرفداران محمود احمدینژاد نیز وحدت برقرار نبود و برخی از یاران او با محوریت اسفندیار رحیممشایی فهرست دیگری با عنوان ” حامیان گفتمان انقلاب اسلامی” ارائه دادند.
رد صلاحیت های هیات های اجرایی دولت در نهمین دوره انتخابات مجلس نیز مانند دوره قبل انتخابات مجلس خبرساز شد؛ به گونه ای که برخی از آنها پس از بررسی توسط شورای نگهبان تایید صلاحیت شدند. افراد رد صلاحیت شده از جانب هیات های اجرایی شامل ۲۵ نماینده مجلس از جمله قدرتالله علیخانی و علیرضا محجوب از جناح اصلاح طلب و علی مطهری، حمیدرضا کاتوزیان، علی عباسپور، نادر قاضیپور و عبدالجبار کرمی از جناح اصول گرا بودند که هیات های اجرایی با عنوان دلایلی چون سوء شهرت یا عدم التزام به قانون اساسی، اسلام و ولایت فقیه صلاحیت آنها را تایید نکرده بود. اکثر این نمایندگان از منتقدان دولت محمود احمدینژاد و امضا کنندگان طرح سوال از رییس جمهور بودند.
در نتیجه اعتراض شکل گرفته به رد صلاحیت ها در جلسه علنی ۲۱ دیماه مجلس و موافقت رییس و نائب رییس مجلس با آن، گروهی تحت عنوان سفیران رئیس مجلس( حسین سبحانینیا، محسن کوهکن و جهانبخش محبینیا) به مذاکره با معاون سیاسی وزارت کشور پرداختند. نتیجه این مذاکرات، جای دادن اسامی افرادی چون علی مطهری، کاتوزیان، علیخانی، قنبری و محجوب در لیست تایید شدگان برای شرکت در انتخابات مجلس نهم بود. اگرچه تایید برخی نامزدهای دیگر همچون قاضی پور تا زمان انتخابات به درازا کشید.
در مجموع ۵۴۰۵ نفر برای حضور در انتخابات مجلس نهم ثبت نام کردند که به گفته نجار، وزیر کشور دولت دهم، ۱۷ درصد آنها توسط هیات های اجرایی رد صلاحیت شدند. همچنین از بین ۱۰۶۶ ثبت نام کننده حوزه انتخابیه تهران، ۷۴۷ نفر تایید و ۳۱۹ نفر رد و یا عدم احراز صلاحیت شدند. با وجود انصراف تعداد قابل توجهی از تایید صلاحیت شدگان و بررسی و بازنگری شورای نگهبان، در نهایت ۳۴۴۴ نفر از جمله ۸۵۰ نفر در شهر تهران برای شرکت در انتخابات تایید صلاحیت شدند.مرحله نخست نهمین دوره انتخابات مجلس شورای اسلامی در تاریخ ۱۲ اسفند ۱۳۹۰ برگزار شد و طی آن ۲۲۳ نماینده به مجلس راه پیدا کردند. از میان حدود ۴۸ میلیون نفر واجدین شرایط ۳۱ میلیون نفر در انتخابات شرکت کردند و مشارکت ۶۴ درصدی را رقم زدند.
۱۳۵ نفر برای ۶۵ کرسی باقی مانده در مرحله دوم انتخابات مجلس نهم در تاریخ ۱۵ اردیبهشت ۱۳۹۱ رقابت کردند و در نتیجه آن ۲۸۶ کرسی مجلس به نمایندگان مختلف رسید. به علت ابطال آراء حوزه های دماوند و فیروزکوه، ایلام، تویسرکان و تنکابن ، ۴ نماینده این حوزه ها در انتخابات میاندوره ای که همزمان با انتخابات ریاست جمهوری یازدهم در ۲۴ خرداد ۱۳۹۲ برگزار شد، به ۴ کرسی باقی مانده دست یافتند. از بین نمایندگان مجلس هشتم، ۱۰۱ نفر در سمت خود در مجلس نهم ابقا شدند و نزدیک دوسوم ترکیب مجلس تغییر کرد.
احزاب اصلی و فعال انتخابات مجلس نهم و نتایج آن (با تمرکز انتخابات تهران)
در نهمین دوره انتخابات مجلس نیز مانند انتخابات های هفتم وهشتم، اصولگرایان به علت عدم حضور رقیب جدی، نتوانستند در بین خود به وحدت برسند. جبهه متحد اصولگرایان که در انتخابات مجلس هشتم با فرمول انتخاباتی ۶+۵ وارد عرصه رقابت شده بود، در انتخابات مجلس نهم فرمول ۸+۷ را ارائه داد. بر خلاف دوره پیشین که مخالفین احمدینژاد با عنوان “ائتلاف فراگیر اصولگرایان” از جبهه متحد اصولگرایان انشعاب پیدا کردند و لیست جداگانه ارائه دادند، در این دوره حامیان محمود احمدینژاد با عنوان “جبهه پایداری” تصمیم به انشعاب از جبهه متحد اصولگرایان گرفتند.
جبهه متحد در این دوره از انتخابات لیست اولیه ای ارائه داد که در آن ۷ نفر عضو هیئت داوری و ۸ نفر نماینده متشکل از ۴ تشکل اصولگرا( زاکانی و فدایی از جمعیت ایثارگران و رهپویان، باهنر و متکی از جبهه پیروان، باقری لنکرانی و زارعی از جبهه پایداری، کاظم جلالی به نمایندگی از سوی لاریجانی و مهدی خاموشی به نمایندگی قالیباف) حضور داشتند. این ترکیب ۱۵ نفره که در تاریخ ۱۷ مرداد ۱۳۹۰ اعلام شد، نتوانست رضایت افراد و گروههای مختلف اصولگرا را کسب کند. محسن رضایی از دعوت نشدنش به این جمع و عدم حضور نماینده اش در ترکیب ۸+۷ گلایه مند بود و جبهه پایداری نیز به حضور نمایندگان لاریجانی و قالیباف در لیست اعتراض داشت چرا که لاریجانی و قالیباف را ساکت فتنه قلمداد می کردند.
با وجود تلاش های آیتالله مهدوی کنی و آیتالله محمد یزدی، دبیران کل جامعه روحانیت مبارز و جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، بین این گروه های سیاسی اجماع شکل نگرفت و جبهه پایداری( با رهبری معنوی آیتالله محمدتقی مصباح یزدی) و جبهه ایستادگی( نزدیک به محسن رضایی) لیست های انتخاباتی جداگانه ای ارائه کردند.
با وجود آنکه جبهه پایداری از جبهه متحد اصولگرایان جدا شد، نفوذ فراوانی در انتخاب افراد لیست جبهه متحد داشت؛ چنانکه در لیست جبهه متحد برای شهر تهران، دو تشکل نزدیک به جبهه پایداری از لحاظ فکری( جمعیت رهپویان اسلامی و جمعیت ایثارگران) بیشترین نامزدها را به خود اختصاص دادند. ۲۰ نفر از لیست جبهه متحد در شهر تهران عضو یا سمپات جمعیت رهپویان و جمعیت ایثارگران و ۱۰ نفر مورد حمایت جبهه پیروان انقلاب اسلامی بودند که ۵ نفر بین آنها مشترک بود.
یکی از نکات مهم در لیست جبهه متحد، عدم حمایت از علی مطهری، حمیدرضا کاتوزیان و علی عباسپور تهرانیفرد بود که موجب ایجاد لیست جدیدی با عنوان “صدای ملت” به سرلیستی علی مطهری شد. این لیست شامل برخی نمایندگان مجلس هشتم و اصولگرایان خارج از مجلس بود که با جبهه پایداری زاویه داشتند و اعضای جبهه متحد نتوانسته بودند برای قرار دادن نام آنها در لیست خود به توافق برسند.
“جبهه پایداری” در تاریخ ۶ مرداد ۹۰ اعلام موجودیت کرده بود، اما انشعاب فکری خود از جبهه متحد اصولگرایان را تکذیب می کرد تا بالاخره در ۱۰ بهمن ماه همان سال با تاکید بر “رقابت مومنانه” برای حضور در انتخابات اعلام آمادگی کرد. لیست ارائه شده توسط این گروه شامل ۳۰ نامزد برای تهران و ۲۰۰ نامزد برای شهرهای دیگر بود. سرلیست جبهه پایداری برای شهر تهران مرتضی آقاتهرانی و سرلیست تهران جبهه متحد غلامعلی حداد عادل و حجت الاسلام ابوترابیفرد بودند.
نامزدهای حاضر در لیست “جبهه ایستادگی” که به پیشنهاد محسن رضایی در تاریخ ۵ بهمن ۱۳۹۰ شکل گرفت، تا دیماه ۹۰ امیدوار بودند که لیست مشترکی با جبهه متحد شکل دهند. اما در نهایت اعلام کردند که با احترام به جبهه متحد، لیست جداگانه ای به سرلیستی حجتالاسلام سیدمحمود علوی ارائه خواهند کرد. به دلیل رد صلاحیت علوی از طرف شورای نگهبان، محمدحسن ابوترابی فرد جایگزین وی در سرلیست جبهه ایستادگی شد. لیست این گروه با جبهه متحد و صدای ملت همپوشانی داشت.
“جبهه بصیرت و بیداری اسلامی” گروه دیگری بود که توسط سیدشهابالدین صدر ایجاد شد که علت تاسیس آن را عدم حضور نام صدر در لیست جبهه پایداری می دانند. لیست ۳۰ نفره این گروه به علت رد صلاحیت صدر و حجت الاسلام علوی، به ۲۸ نام تقلیل یافت و اشتراکات زیادی با لیست جبهه پایداری داشت. گروه ” حامیان گفتمان انقلاب اسلامی” که به “حامیان دولت” معروف بودند و از جانب منتقدان اصولگرای دولت آنها جریان انحرافی منتسب به اسفنیار رحیممشایی نامیده می شدند، نیز لیستی برای شرکت در انتخابات مجلس نهم ارائه دادند. نامزدهای اختصاصی این گروه که در دی ماه سال ۹۰ مراسمی انتخاباتی با حضور محمود احمدینژاد، رییس جمهور وقت، برگزار کردند، همگی توسط شورای نگهبان رد صلاحیت شدند. در مقابل برخی از افراد دیگر حامی دولت مانند که با رحیممشایی زاویه داشتند برای شرکت در انتخابات تایید صلاحیت شدند.
اصولگرایان لیست های متفرقه دیگه ارائه کردند، از جمله لیست های “حامیان ولایت” به سرلیستی محمدنبی رودکی، “اصول گرایان اصلح” مرکب از دو لیست پایداری و جبهه متحد، “ائتلاف کاندیداهای مستقل”، “جبهه اتحاد ملی و انسجام اسلامی”، ” جهادگران ایران اسلامی”، ” عدالت طلبان ایران اسلامی”، ” جوانان ایران زمین” و ” جنبش عدالت و مهرورزی” که منتشرکنندگان آنها افرادی نه چندان شناخته شده بودند. همچنین لیست ۲۰ نفره ای از طرف حاج حسین اللهکرم و حاج منصور ارضی و با حمایت مداحان دیگر چون سعید حدادیان، حسین سازور، محمودکریمی، محمدرضا طاهری و سیدمجید بنی فاطمه ارائه شد که موید لیست جبهه پایداری بود.
در بین اصلاح طلبان برخلاف جبهه مشارکت و سازمان مجاهدین انقلاب اسلامی که پس از جریانات سال ۸۸ منحل شدند و مخالف شرکت در انتخابات مجلس نهم بودند، حزب اعتماد ملی و مجمع روحانیون مبارز به عدم تحریم انتخابات اعتقاد داشتند. احزاب دیگری چون کارگزاران و مجمع مدرسین حوزه علمیه قم نیز با وجود آنکه نهمین دوره انتخابات مجلس را تحریم نکردند، هیچ لیست انتخاباتی ارائه ندادند و از هیچ لیستی حمایت نکردند. در نهایت، برخی اعضای شورای مرکزی حزب اعتماد ملی مانند حجج اسلام ذاکری، شکوری، محمدرضا خباز و مجید نصیرپور مستقلا و بدون حمایت حزبی برای شرکت در انتخابات ثبت نام کردند. همچنین از میان ۴۰ عضو فراکسیون اصلاح طلبان در مجلس هشتم، ۲۸ نفر برای حضور در انتخابات نام نویسی کردند که ۸ نفر از آنها رد صلاحیت شدند. برخی دیگر از گروه های اصلاح طلب مانند خانه کارگر و حزب مردم سالاری با شعار ” نباید آرمان های انقلاب را فراموش کرد” برای شرکت در انتخابات لیست ارائه کردند. دو لیست دیگر اصلاح طلب، ” جبهه مردمی اصلاحات” و ” جبهه اصلاح طلبان معتدل” بودند که توسط افرادی کمتر شناخته شده ارائه شدند.
در مرحله اول نهمین دوره انتخابات مجلس ۵ نفر از شهر تهران راهی مجلس شدند که سه نفر بین لیست جبهه متحد اصولگرایان و لیست جبهه پایداری مشترک بودند( حداد عادل، مرندی و میرکاظمی). نامزدهای اختصاصی راه یافته به مجلس، آقاتهرانی از جبهه پایداری و ابوترابی فرد از جبهه متحد بودند. اگرچه نتیجه مرحله اول انتخابات مجلس در شهر تهران، نشان دهنده برابری بین جبهه متحد و جبهه پایداری بود، در کل کشور پیروز انتخابات جبهه متحد بود. ۹۲ نفر از نامزدهای جبهه متحد به مجلس نهم راه پیدا کردند، در حالی که جبهه پایداری فقط ۴۹ نفر به مجلس فرستاد که نام ۴۱ نفر آن با لیست جبهه متحد همپوشانی داشت. نتایج مرحله دوم انتخابات نشان دهنده پیروزی قاطع جبهه متحد در انتخابات مجلس نهم بود؛ چرا که ۴۴ درصد از نمایندگان منتخب از لیست این گروه، ۸ درصد از جبهه پایداری، ۱۸ درصد از جبهه ایستادگی، ۲۳ درصد نامزدهای مستقل، ۵ درصد اصلاح طلب و ۲ درصد حامیان دولت بودند.
در مرحله نهمین دوره انتخابات مجلس، به دلیل آنکه دو نفر از لیست جبهه متحد در شهر تهران نتوانستند آراء لازم را برای شرکت در مرحله دوم کسب کنند( فرمانی و ابراهیمی)، جبهه متحد از محمود نبویان و بیژن نوباوه که در لیست پایداری بودند حمایت کرد. جبهه پایداری نیز به جز باباپور که از راهیابی به مرحله دوم بازمانده بود، از ۲۵ نامزد باقیمانده خود در مرحله دوم حمایت کرد. خانه کارگر در این مرحله لیستی ارائه نداد و از نامزدهای لیست صدای ملت حمایت کرد. جبهه مردمی اصلاحات و مردم سالاری نیز مشترکا از مطهری، محجوب و جلودارزاده حمایت کردند.
اسامی ۲۵ نماینده راه یافته به مجلس از شهر تهران در مرحله دوم عبارت بود از: بیژن نوباوهوطن، اسماعیل کوثری، احمد توکلی، علی مطهری، سیدمحمود نبویان، سیدمهدی هاشمی، محمدرضا باهنر، علیاصغر زارعی، فاطمه رهبر، علیرضا زاکانی، زهره طبیبزاده، روحالله حسینیان، حسین مظفر، فاطمه آلیا، مهدی کوچکزاده، غلامرضا مصباحیمقدم، لاله افتخاری، محمد سلیمانی، حمید رسایی، مجتبی رحماندوست، مهرداد بذرپاش، حسین طلا، الیاس نادران، علیرضا محجوب و حسین نجابت.
رقابت و یارگیری برای انتخاب هیات رییسه مجلس نهم پبش از شکل گیری این مجلس آغاز شد. رقابت برای ریاست مجلس مانند دوره قبل بین علی لاریجانی و حداد عادل بود. این دو پیش از انتخابات فراکسیون هایشان شکل دادند. حامیان لاریجانی فراکسیونی تحت عنوان فراکسیون ” رهروان ولایت” شکل دادند که اکثرا شامل نمایندگان شهرستانها بود. فراکسیون “اصولگرایان” نیز به حمایت از حداد عادل شکل گرفت و شامل نمایندگان شناخته شده ای چون نادران و توکلی بود. اعضای فراکسیون رهروان ولایت که مورد حمایت جبهه متحد اصول گرایان بودند در تاریخ ۱۸ اردیبهشت ۹۱ موجودیت فراکسیون خود را اعلام کردند و دستور کار نخستین خود را انتخابات هیات رییسه قرار دادند. در مقابل، جبهه پایداری که در مجلس هشتم با عنوان “فراکسیون انقلاب اسلامی” فعال بود در این دوره نام “اصولگرایان” را برگزید.
دو انتخابات برای هیات رئیسه مجلس موقت و دائم برگزار شد که در اولی لاریجانی با ۱۷۳ رای نسبت به ۱۰۰ رای حداد عادل، پیروز شد. در انتخابات هیات رئیسه دائم نیز لاریجانی با ۱۷۷ رای در مقابل ۸۹ رای حداد عادل، به ریاست مجلس نهم انتخاب شد. حجت الاسلام ابوترابی فرد که مورد حمایت هر دو فراکسیون بود به عنوان نایب رییس اول مجلس و محمدرضا باهنر عضو فراکسیون رهروان ولایت به عنوان نایب رییس دوم مجلس نهم برگزیده شدند. همچنین ۱۱ نفر از ۱۲ دبیران و ناظران منتخب هیات رئیسه نیز عضو فراکسیون رهروان ولایت بودند.
به لحاظ آماری، ۹ نماینده زن مجموعا به مجلس نهم راه یافتند که ۴ تن از شهر تهران( آلیا، افتخاری، طبیبزاده نوری و رهبر)، نیره اخوان از اصفهان، مهناز بهمنی از سراب، حلیمه عالی از زابل، سکینه عمرانی از سمیرم و شهلا میرگلوبیات از ساوه بودند. شمار نمایندگان روحانی شهر تهران که به مرور از مجلس ششم رو به کاهش بود، در این دوره با رشد اندکی مواجه شد. در مجموع ۷ نفر از نمایندگان تهران روحانی بودند و ۸ نفر تحصیلات حوزوی داشتند. در کل ۲۷ روحانی وارد مجلس نهم شدند.