فدراسیون روسیه بزرگترین کشوری است که پس از فروپاشی از اتحادیه شوروی منشعب گردید. بر اساس قانون اساسی مصوب ۱۹۹۳ این کشور یک دولت فدراتیو سکولار مبتنی بر قانون با نظام جمهوری است. در این سیستم فدراسیون روسیه از مناطق، جماهیر و قلمروهای خودمختار تشکیل شده است، در حالی که حکومت مرکزی دارای قدرت اصلی است و حکومت های محلی به صورت حق اعمال حاکمیت و تصمیم گیری در حوزه اموال و سیاست گذاری های شهری و تعیین مالیات مناطق تحت کنترل خود را دارند. حکومت مرکزی در روسیه بسیار قدرتمند است تا جایی که رییس جمهور به عنوان رییس و بالاترین مقام کشور می تواند احکام و دستوراتی بدون بررسی قوه مقننه به مرحله اجرا بگذارد. اختیارات ریاست جمهوری روسیه به حدی است که برخی او را با “شارل دوگل”، رییس جمهور بنیانگذار جمهوری پنجم فرانسه، مقایسه می کنند. اختیارات رییس جمهور شامل مواردی چون انتخاب نخست وزیر، رییس بانک مرکزی، قضات و دادستان کل دادگاه عالی فدراسیون روسیه و دادگاه قانون اساسی با تایید پارلمان و عزل و نصب فرماندهان عالی و نیروهای مسلح روسیه و نمایندگان دیپلماتیک این کشور است. در کنار قوه مجریه، قوه مقننه نیز در این کشور دارای صلاحیت های اختصاصی ذکر شده در قانون اساسی فدراسیون روسیه است.
قوه مقننه روسیه
قوه مقننه یا پارلمان روسیه “مجمع فدرال” نام دارد، که شامل دو نهاد “دومای کشور” و شورای فدراسیون” است.
دومای کشور
مجلس دوما یا مجلس سفلی و عوام روسیه دارای ۴۵۰ عضو است که در هر دوره برای نمایندگی به مدت ۵ سال انتخاب می شوند. همه شهروندان روسیه با حداقل ۲۱ سال سن می توانند در انتخابات شرکت کنند و یا به عنوان نامزد وارد عرصه انتخابات دوما شوند. در حال حاضر رای گیری در این مجلس بدین صورت است رای دهندگان دارای دو صندوق جداگانه برای رای به نامزدهای احزاب و رای به نامزدهای حوزه های انتخابیه تک عضوی هستند. نصف کرسی های مجلس دوما متعلق به نمایندگان احزاب سیاسی با شرط کسب حد نصاب ۷% آراء و نصف دیگر متعلق به نمایندگان حوزه های تک عضوی است. یک نماینده دوما می تواند به صورت همزمان عضو مجلس دیگر پارلمان یعنی شورای فدراسیون نیز باشد. جلسات پارلمان در روسیه علنی است و نمایندگان در صورت پیش بینی از قبل می توانند جلسات غیرعلنی شکل دهند.
فعالیت هر دو مجلس مجمع فدرال به سه دسته قانون گذاری، نظارت بر اموال دولت و نظارت بر هیات دولت تقسیم می شود. اختیارات و وظایف اختصاصی دومای کشور از این قرار است:
۱.اعلام موافقت با انتصاب نخست وزیر روسیه از سوی رییس جمهوری فدراسیون روسیه: اگر فرد پیشنهادی رییس جمهور سه بار توسط دوما رد شود یا دوما در طی سه ماه دو بار به فرد پیشنهادی رای عدم اعتماد بدهد، رییس جمهور می تواند دوما را منحل کند و درخواست برگزاری انتخابات برای تشکیل مجلس جدید بدهد.
۲. تصمیم رای اعتماد به دولت فدراسیون روسیه
۳. نصب و عزل رییس بانک مرکزی فدراسیون روسیه
۴. نصب و عزل رییس اتاق محاسبات و نیمی از اعضای آن
۵. نصب و عزل نماینده تام الاختیار در مورد حقوق بشر در انطباق با قانون اساسی فدرال
۶. اعلام عفو
۷. ارائه اتهامات بر علیه رییس جمهوری فدراسیون روسیه برای برکناری او: دوما در صورت توافق دو سوم نمایندگان و تایید دادگاه قانون اساسی می تواند رییس جمهور را خلع کند.
۸. صدور مصوبات در حوزه اختیارات: پیش نویس همه قوانین در ابتدا باید به دوما ارجاع داده شود و همه قوانین در مرحله آغازین باید توسط مجلس دوما تصویب شود. سپس قوانین تصویب شده دوما در صورتی که به موضوعات مشخصی( بودجه فدرال، مالیات و عوارض دولتی، مقررات مالی،پولی، اعتباری، گمرکی و انتشار پول، تصویب و لغو قراردادهای بین المللی فدراسیون روسیه، وضعیت و حفاظت از مرزهای دولتی فدراسیون روسیه و جنگ و صلح) مرتبط باشد، به شورای فدراسیون ارجاع داده شود. رییس جمهور دارای حق وتو در حوزه قوانین و بازگرداندن قوانین مصوبه به پارلمان برای تجدیدنظر است، با این حال در صورتی که دو سوم نمایندگان دوما و شورای فدراسیون دوباره آن را به همان شکل اولیه تصویب کنند، رییس جمهور به امضای آن موظف می شود.
شورای فدراسیون
شورای فدراسیون یا مجلس علیای روسیه شامل ۱۷۰ نماینده است، که توسط حاکمین و روسای مجالس محلی روسیه انتخاب می شوند. رییس و معاونین شورای فدراسیون توسط اعضای این مجلس انتخاب می شود. اختیارات و وظایف شورای فدراسیون شامل موارد ذیل است:
۱.تصویب تغییرات مرزی اعضای فدراسیون روسیه
۲. تایید فرمان رییس جمهوری فدراسیون روسیه در مورد برقراری حکومت نظامی
۳. تایید فرمان رییس جمهوری فدراسیون روسیه درباره آغاز وضعیت فوق العاده
۴. دعوت به برگزاری انتخابات ریاست جمهوری فدراسیون روسیه
۵. برکناری رییس جمهوری فدراسیون روسیه
۶. انتصاب قضات دادگاه قانون اساسی فدراسیون روسیه و دادگاه عالی فدراسیون روسیه و دادگاه عالی داوری فدراسیون روسیه
۷. نصب و عزل رییس و نیمی از اعضای اتاق محاسبات
۸. صدور مصوبات در حوزه اختیارات
احزاب فعال در مجلس دوما
روسیه متحد:
حزب “روسیه متحد” حزب دست راست ملی گرا و محافظه کار روسیه به رهبری “دیمیتری مدودوف” است که در سال ۲۰۰۱ تاسیس شد. این حزب بزرگترین حزب حال حاضر روسیه با بیش از دو میلیون عضو است. این حزب از حامیان اصلی ولادیمیر پوتین، ریاست جمهوری این کشور است و در حال حاضر عمده کرسی های مجلس دوما(۷۴.۴۴%) و مجالس محلی را در اختیار دارد. روسیه متحد دارای یک ایدئولوژی منسجم نیست و دربرگیرنده سیاست مداران و مقامات رسمی با دیدگاه های سیاسی متفاوت است. با این حال در سال ۲۰۰۹ ایدئولوژی رسمی حزب “محافظه کاری” و شعار اصلی آن بازار آزاد و بازتولید ثروت اعلام شد. اهداف کلی این حزب شامل مواردی چون ادامه سیاست های کنونی، تامین ثبات، توسعه پایدار کشور، ضمانت در برابر ریسک های ناشی از افزایش رفاه و امنیت و مبارزه با تروریسم است.
حزب کمونیست فدراسیون روسیه:
“حزب کمونیست فدراسیون روسیه” به عنوان چپ گرا ترین حزب روسیه بلافاصله پس از فروپاشی شوروی در سال ۱۹۹۳ شکل گرفت. این حزب در پی ممنوعیت فعالیت “حزب کمونیست اتحادیه شوروی” در سال ۱۹۹۱ توسط “بوریس یلتسین” فعالیت خود را به عنوان مخالف اصلاحات دموکراتیک در روسیه آغاز کرد. حزب کمونیست فدراسیون روسیه که دومین حزب بزرگ این کشور به شمار می آید، دارای ایدئولوژی چپ “مارکسیست- لنینیستی” و “ملی گرا” است. در سال ۲۰۱۰ این حزب درخواست “بازاستالینیزه”(Re-stalinization) کردن روسیه را مطرح کرد. هدف اصلی مطرح شده توسط حزب کمونیست فدراسیون روسیه برپایی یک نوع جدید و مدرن از سوسیالیسم در روسیه است. با این حال به لحاظ طیف اعضا این حزب نیز دارای یک ایدئولوژی و سیاست متحد نیست و شامل گروه هایی از “کمونیست های اورتودوکس” تندرو تا “سوسیال دموکرات” های رفورمیست است.
حزب لیبرال دموکرات:
حزب فرا ملی گرا، پوپولیست، ضدغرب و راست افراطی لیبرال دموکرات توسط “ولادیمیر ژیرنوفسکی” یکی از جنجالی ترین سیاسیتمداران روسیه در سال ۱۹۹۱ به عنوان حزب دوم پس از فروپاشی شوروی تاسیس شد. ژیرنوفسکی به دلیل اظهارات نژاد پرستانه و گاهی عجیب خود به شهرت رسیده است. برای مثال او خواستار بازگشت امپراتوری روسیه و بازپس گرفتن مناطق تحت کنترل آن دوران مانند فنلاند و آلاسکا است. این حزب به علت مخالفت همزمان با ایدئولوژی های کمونیستی و سرمایه داری نئولیبرالیستی تا کنون توانسته است بخشی از رای دهندگان روسیه را به خود جذب کند.
روسیه عادل:
روسیه عادل حزب چپ گرای دیگر روسیه است که خود را به عنوان حزب مردمی در مقابل حزب حاکم و قدرت محور روسیه متحد معرفی می کند. این حزب در سال ۲۰۰۶ و از ائتلاف احزاب “رودینا”، “زندگی” و “بازنشستگان” به رهبری “سرگیی میرانف” تشکیل شد. مانیفست اصلی روسیه عادلانه برقراری دولت رفاهی همراه با برابری و انصاف برای همه است. اگرچه این حزب شکل اولیگارشیک سرمایه دارانه حکومت را نمی پذیرد؛ اما خواستار بازگشت به مدل سوسیالیستی شوروی سابق نیز نیست. آنها در شعار اصلی خود خواستار تشکیل سوسیالیسم جدید متناسب با قرن ۲۱ هستند.
تاریخچه پارلمان روسیه
اولین نهاد قانونگذاری روسیه در دوران امپراتوری در سال ۱۹۰۵ به علت وقوع انقلاب شکل گرفت. در تاریخ ۶ آگوست ۱۹۰۵، “امپراتور نیکلاس دوم” اعلانیه ای بر چگونگی تشکیل و سازماندهی پارلمان دو مجلسی شامل “دومای کشور” و “شورای حکومتی امپراتوری روسیه” را به اجرا گذاشت. در آغاز وظیفه دوما شبه قانون گذاری و مشورتی بود، اما در ۱۷ اکتبر همان سال امپراتور اعلانیه ای را امضا کرد که بر اساس آن هر قانونی قبل از اجرا شدن باید مورد تایید دوما قرار می گرفت. بنابراین دوما از یک نهاد صرفا مشورتی به نهادی قانونگذار تبدیل شد. در مجموع چهار دوما تا سال ۱۹۱۷ تشکیل شد که نمایندگان آن شامل مالکان زمین، نمایندگان طبقه متوسط صنعتی، تجار، روشنفکران شهری و دهقان ها بود. تعداد نمایندگان دوما در آن سال ها از ۴۷۸ تا ۵۲۵ نفر متغیر بود
پس از انقلاب فوریه سال ۱۹۱۷، شوراها تبدیل به نهاد نمایندگی شدند. طبق قانون تدوین شده توسط “جمهوری سوسیالیستی فدراتیو روسیه شوروی” (RSFSR) و “اتحادیه شوروی”(USSR) امور مربوط به قانونگذاری تحت نظر نهادهای متفاوتی چون “کمیته اجرایی مرکزی روسیه”(CEC)، شوراهای روسیه، رهبر اتحادیه شوروی و کنگره شوراها متشکل از نمایندگان شوراهای محلی در اتحادیه شوروی بود. در آغاز سیستم انتخاباتی بسیار پیچیده و دارای چند مرحله بود و همه شهروندان نمی توانستند رای دهند. اما قانون اساسی سال ۱۹۳۶ انتخابات عمومی و مستقیم را بنیان گذاشت. در سال ۱۹۸۸ و پس از روی کار آمدن “میخائیل گورباچف” کنگره نمایندگان مردم به صورت جداگانه در هریک از جماهیر تشکیل شد و برای اولین بار انتخابات مردمی ای شکل گرفت که شامل نامزدهایی غیر از اعضای حزب کمونیست روسیه بود. پس از آن پست ریاست جمهوری توسط “بوریس یلتسین” در اتحادیه شوروی ایجاد شد که قدرت اصلی اجرایی بود و میزان زیادی از صلاحیت های کنگره نمایندگان مردمی و شورای مرکزی اتحادیه شوروی را کاهش داد و به مرور منحل کرد. با شکل گیری کودتای سال ۱۹۹۱ علیه اصلاحات گورباچف، روند فروپاشی شوروی آغاز شد و جماهیر به مرور حاکمیت مستقل خود را به دست آوردند تا دسامبر و فروپاشی کامل شوروی که منجر به شکل گیری کشور روسیه شد.
در سال ۱۹۹۳ قانون اساسی جدید پیشنهادی یلتسین به رای گذاشته شد و با رای مثبت سه پنجم رای دهندگان به تصویب رسید. سپس اولین انتخابات دومای فدراسیون روسیه پس از شوروی برگزار شد. بر اساس این این انتخابات ۴۴۴ نماینده برای حضور در دوما انتخاب شدند، که شامل ۲۲۵ نفر از حوزه انتخابی فدرال و ۲۱۹ نفر از حوزه های انتخابیه تک عضوی بود. انتخابات در “چچن” برگزار نشد و رای پنج حوزه انتخابیه باطل شد. حزب “دموکرتیک روسیه” ۶۴ کرسی، حزب “انتخاب روسیه” ۶۴ کرسی، حزب “کمونیست فدراسیون روسیه” ۴۲ کرسی، حزب “کشاورزان روسیه” ۵۷ کرسی، “انجمن یابولوکو” ۲۷ کرسی، “ائتلاف زنان روسیه” ۲۳ کرسی و حزب “اتحاد و توافق روسیه” ۲۲ کرسی را در انتخابات ۱۹۹۳ کسب کردند. قوانین مصوب دومای اول بیشتر مربوط به امور اجتماعی و امنیتی و در مجموع به دنبال رفع تنش ها و درگیری های سیاسی شکل گرفته در آن دوران بود.
دومین انتخابات دومای فدراسیون روسیه در تاریخ ۱۷دسامبر ۱۹۹۵ برگزار شد. در مجموع ۱۵۷ کرسی به حزب “کمونیست فدراسیون روسیه”، ۵۵ کرسی به ائتلاف “خانه ما، روسیه”، ۵۵ کرسی به حزب “لیبرال دموکرات روسیه” و ۴۵ کرسی به “انجمن یابولوکو” رسید. دومای دوم قوانین کلی و پایه ای کشور مانند قانون مدنی، قانون کیفری، قانون بودجه و مالیات و غیره را تصویب کرد. به علت بحران های حکومتی شکل گرفته، دومای دوم در فاصله ۳ سال ۱۰ بار مجبور به رای گیری برای انتخاب نخست وزیر جدید روسیه شد.
انتخابات دومای سوم روسیه در تاریخ ۱۹ دسامبر سال ۱۹۹۹ برگزار شد. در حالی که آراء ۸ حوزه انتخابیه باطل اعلام و انتخابات مجدد این حوزه ها بعلاوه حوزه انتخابی چچن در سال ۲۰۰۰ انجام شد. در این دوره حزب “کمونیست فدراسیون روسیه” و “اتحاد جنبش بینامنطقه ای” با کسب ۱۱۳ و ۷۳ کرسی از دوما پیشتاز انتخابات بودند. پس از آنها “ائتلاف وطن”، “اتحادیه نیروهای راست”، “ائتلاف ژیرنوفسکی” و “انجمن یابولوکو” به ترتیب ۶۸، ۲۹، ۱۷ و ۲۰ کرسی دومای روسیه را تصاحب کردند. موارد تصویبی دومای سوم روسیه شامل اموری چون قوانین مربوط به بانک مرکزی، امور بانکی و بیمه و تعیین شکل پرچم و سرود ملی فدراسیون روسیه بود.
چهارمین انتخابات مجلس دومای روسیه در تاریخ ۷ دسامبر سال ۲۰۰۳ انجام شد. در این انتخابات آرای ۳ حوزه انتخاباتی باطل اعلام شد. ۳ حزب سیاسی(حزب “روسیه متحد” ۲۲ کرسی، حزب “کمونیست فدراسیون روسیه” ۵۲ کرسی، حزب “لیبرال دموکرات روسیه” ۳۶ کرسی) و یک ائتلاف انتخاباتی (“ائتلاف وطن” ۳۷ کرسی) گروه های اصلی پیروز انتخابات ۲۰۰۳ بودند. مهم ترین اقدامات دومای چهارم تعیین تمایز قدرت حکومت فدرال و قدرت های محلی، مدرنیزه کردن ارتش و تشدید مبارزه علیه تروریسم بود. در این دوره به منظور افزایش کارآمدی پارلمان، سیستم انتخاباتی این نهاد به نمایندگی تناسبی تغییر یافت.
انتخابات دومای پنجم روسیه اولین انتخاباتی بود که یک حزب توانست اکثریت مجلس را تصاحب کند. در این انتخابات که در سال ۲۰۰۷ برگذار شد، حزب “روسیه متحد” توانست صاحب ۳۱۵ کرسی نمایندگی مجلس دوما شود. پس از آن حزب “کمونیست فدراسیون روسیه” با ۵۷ کرسی، حزب “لیبرال دموکراتیک روسیه” با ۴۰ کرسی و حزب “روسیه عادل” ۳۸ کرسی دومای پنجم را به دست آوردند. بحران اقتصاد جهانی سال های ۲۰۰۸-۲۰۱۰ تعیین کننده اولویت های دومای پنجم بود، به گونه ای که این مجلس قوانین متعددی برای حمایت از سیستم اقتصادی این کشور تصویب کرد.
انتخابات ششم مجلس دومای روسیه در تاریخ ۴ دسامبر ۲۰۱۱ برگزار شد. برای اولین بار در این دوره نامزدها برای تصدی دوره ۵ ساله نمایندگی وارد کارزار انتخاباتی شدند. احزاب “روسیه متحد”، “کمونیست فدراسیون روسیه”، “روسیه عادل” و “لیبرال دموکراتیک روسیه”، ۴ حزب اصلی برنده انتخابات ۲۰۱۱ بودند. عمده بحث مهم این دوره از مجلس روسیه درباره الحاق شبه جزیره کریمه به این کشور و بحران ها و درگیری های بین المللی شکل گرفته در این حوزه بود. از جمله اقدامات این مجلس در وضعیت مخاصمه با کشورهای غربی تلاش برای تقویت روابط بیناپارلمانی در “اتحادیه اقتصادیه اوراسیا” و “بریکس” بود.
هفتمین مجلس دومای روسیه که اکنون نیز بر سر کار است، در پی برگزاری انتخابات ۱۸ سپتامبر ۲۰۱۶ شکل گرفت. سیستم ترکیب نمایندگان دوما در این دوره دوباره به شکل انتخابات های قبل از سال ۲۰۰۳ بازگشت؛ به طوری که انتخاب نمایندگان بر اساس سیستم ترکیبی قرار گرفت و ۲۲۵ نماینده توسط احزاب و ۲۲۵ نماینده توسط حوزه های انتخابیه انتخاب شدند. ۴ حزب پیروز انتخابات پیشین در این دوره نیز برنده اصلی انتخابات بودند. حزب “روسیه متحد” ۵۴،۳%، حزب “کمونیست فدراسیون روسیه” ۱۳،۳۴% ، حزب “لیبرال دموکراتیک روسیه” ۱۳،۱۴% و حزب “روسیه عادل” ۶،۲۲% درصد از جایگاه نمایندگی موجود را به دست آوردند. وظیفه اصلی این دوما به گفته “ویاچسلاو ولودین”، رییس مجلس، بررسی و اصلاح قوانین مصوب ۱۹۹۴ اعلام شده است.