انتخابات مجلس شورای اسلامی ایران، انتخاباتی است برای تعیین نمایندگان مجلس شورای اسلامی که بر اساس اصل ۶۳ قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران هر چهارسال یکبار برگزار می شود. رقابت های انتخاباتی مجلس شورای اسلامی که ایرانیان قانونگذاران خود را در آن انتخاب می کنند ازجمله با اهمیت ترین تحولات سیاسی در جامعه محسوب می شود، چراکه نتیجه آن تأثیر گسترده ای بر حیات سیاسی، اجتماعی و فرهنگی جامعه در دست کم چهار سال آتی بر جای می گذارد. انتخابات مجلس ۹۸ یا انتخابات مجلس یازدهم نیز از این قاعده مستثنی نیست و در شرایط حساس کشور برگزار خواهد شد.
از آنجا که آغاز به کار هر دوره از مجلس در خردادماه است، انتخابات آن در اسفند سال گذشته یا فروردین همان سال برگزار می شود. شرط رای آوری برای ورود به مجلس در ادوار مختلف متناسب با قانون انتخابات در آن دوره متفاوت بوده است. کما اینکه بر اساس مصوبه شورای انقلاب که انتخابات مجلس اول بر اساس آن برگزار شد، در مرحله اول انتخابات نمایندگان با اکثریت مطلق آرا اتنخاب می شدند و در صورتی که در دور اول، اکثریت مطلق حاصل نشد، انتخابات، دو مرحله ای خواهد شد و در دور دوم با اکثریت انتخاب می شدند.
بر اساس نخستین قانون انتخابات مجلس شورای اسلامی که در مجلس اول در سال ۱۳۶۲ برگزار شد نیز این شرط رای آوری عینا در ماده ۸ تکرار شده و نامزدها در مرحله اول باید «اکثریت مطلق آرا» را کسب می کردند که به منزله کسب نصف بعلاوه یک کل آرای ماخوذه بود. انتخابات مجالس دوم تا پنجم بر اساس آن برگزار شد. تحقق چنین شرطی در مجالس اول تا سوم، چندان مشکل نمی نمود، چرا که در مراحل اول انتخابات مجالس اول تا سوم، به ترتیب ۱۸، ۱۳ و ۱۲ نماینده از تهران توانستند به مجلس راه یابند. اما در انتخابات مجالس چهارم و پنجم، کسب اکثریت مطلق آرا آنقدر سخت شده بود که تنها دو نماینده تهران توانستند در مرحله اول به مجلس وارد شوند.
از این رو شرط کسب اکثریت مطلق آرا در دوره پنجم خانه ملت، در قالب اصلاح قانون انتخابات مجلس، در دو مرحله تغییر کرد. نخست در ۷ آذر سال ۱۳۷۸ که مصوب شد «در مرحله اول هر نامزد باید اکثریت یک سوم آراء را کسب کند.» و دوم در ۱۳ دی ماه همان سال که مقرر شد «انتخاب نماینده در مرحله اول منوط به کسب اکثریت حداقل یک چهارم کل آراء و در مرحله دوم و همچنین انتخابات میان دورهای با کسباکثریت نسبی به هر میزان باشد». با این تغییر در قانون انتخابات، در مجالس ششم و هفتم به ترتیب ۲۸ و ۲۹ نفر از حوزه انتخابیه تهران در مرحله اول وارد پارلمان شدند. اگرچه تعداد نامزدهای راه یافته به مجالس هشتم و نهم در مرحله اول بار دیگر با کاهش چشمگیری در تهران روبرو شد، اما قانون انتخابات در این بند، دستخوش تغییر جدیدی نشد.
در انتخابات مجلس شورای اسلامی ۹۸، فرد منتخب در مرحله اول انتخابات باید حداقل ۲۰ درصد از کل آراء را کسب نماید. در دوره گذشته در سال ۹۴ نصاب رای آوری برای ورود به مجلس ۲۵ درصد بود؛ البته انتخابات در مرحله دوم و هم چنین میاندوره ای با کسب اکثریت نسبی به هر میزان است .
میزان مشارکت در هر دوره از انتخابات مجلس اگرچه بی تاثیر از قانون انتخابات به سبب تعیین سن رای دهندگان نیست، اما لزوما هم تابعی از آن به شمار نمی رود. سن رای دهندگان بر اساس مصوبه شورای انقلاب و نخستین قانون انتخابات مجلس در سال ۶۲ که تا انتخابات مجلس پنجم حاکم بر شرایط انتخابات بود، ۱۶ سال در نظر گرفته شده بود. اما با اصلاحیه سال ۷۸ سن رای دهندگان به ۱۵ سال تغییر پیدا کرد و انتخابات مجالس مجالس ششم و هفتم با این شرایط برگزار شد. اما بر اساس اصلاحیه ای که سال ۸۵ در مجلس هفتم بر قانون انتخابات صورت گرفت، سن رای دهندگان متناسب با اصلاحات قوانین انتخابات ریاست جمهوری و شوراها به یکباره به ۱۸ سال افزایش یافت تا به گفته نمایندگان «تعقل» در انتخاب بیشتر شود. به همین دلیل بود که شمار کسانی که حق رای داشتند در انتخابات مجلس هشتم، کمتر از انتخابات مجلس هفتم شد و میزان مشارکت نیز کاهش یافت.
به طور میانگین، میزان مشارکت مردم در انتخابات مجلس حدود ۶۰ درصد است که در مجالس پنجم و ششم با رشد چشمگیری مواجه شده و به ترتیب به ۷۱ و ۶۸ درصد رسیده است. از این منظر انتخابات مجلس پنجم با این میزان مشارکت یک نمونه استثنایی به شمار می رود. در دوره هفتم انتخابات مجلس نیز کمترین میزان مشارکت با ۵۱ درصد به ثبت رسیده است.
تاکنون ده دوره از این انتخابات برگزار شدهاست؛ انتخابات دورهٔ اول در ۲۴ اسفند ۱۳۵۸ و انتخابات دورهٔ دهم در ۷ اسفند ۱۳۹۴ انجام شد. انتخابات مجلس ۱۳۹۸ یادهمین دوره انتخابات مجلس ایران میباشد. در این انتخابات حدود ۵۸ میلیون نفر واجد شرایط رای دادن میباشند.
جدول اطلاعات ده دوره انتخابات مجلس شورای اسلامی
انتخابات مجلس | تاریخ برگزاری | جمعیت واجد شرایط | شمار شرکتکنندگان | درصد مشارکت |
---|---|---|---|---|
انتخابات مجلس اول | ۲۴ اسفند ۱۳۵۸ | ۲۰٬۸۵۷٬۳۹۱ | ۱۰٬۸۷۵٬۹۶۹ | ۵۲٫۱۴ |
انتخابات مجلس دوم | ۲۶ فروردین و ۲۷ اردیبهشت ۱۳۶۳ | ۲۴٬۱۴۳٬۴۹۸ | ۱۵٬۶۰۷٬۳۰۶ | ۶۴٫۶۴ |
انتخابات مجلس سوم | ۱۹ فروردین و ۲۳ اردیبهشت ۱۳۶۷ | ۲۷٬۹۸۶٬۷۳۶ | ۱۶٬۷۱۴٬۲۸۱ | ۵۹/۷۲ |
انتخابات مجلس چهارم | ۲۱ فروردین ۱۳۷۱ | ۳۲٬۴۶۵٬۵۵۸ | ۱۸٬۷۶۷٬۰۴۲ | ۵۷٫۸۱ |
انتخابات مجلس پنجم | ۱۸ اسفند ۱۳۷۴ | ۳۴٬۷۶۳٬۹۲۷ | ۲۴٬۶۸۲٬۳۸۶ | ۷۱ |
انتخابات مجلس ششم | ۲۹ بهمن ۱۳۷۸ و ۱۶ اردیبهشت ۱۳۷۹ | ۳۸٬۷۲۶٬۴۳۱ | ۲۶٬۰۸۲٬۱۵۷ | ۶۷٫۳۵ |
انتخابات مجلس هفتم | ۱ اسفند ۱۳۸۲ | ۴۶٬۳۵۱٬۰۳۲ | ۲۳٬۴۳۸٬۰۳۰ | ۵۱٫۲۱ |
انتخابات مجلس هشتم | ۲۴ اسفند۱۳۸۶ | ۴۳٬۸۲۴٬۲۵۴ | ۲۴٬۲۷۹٬۷۱۷ | ۵۵٫۴ |
انتخابات مجلس نهم | ۱۲ اسفند ۱۳۹۰ | ۴۸٬۲۸۸٬۷۹۹ | ۳۰٬۸۴۴٬۴۶۲ | ۶۳٫۸۷ |
انتخابات مجلس دهم | ۷ اسفند ۱۳۹۴ و ۱۰ اردیبهشت ۱۳۹۵ | ۵۴٬۹۱۵٬۰۲۴ | ۳۳٬۹۵۶٬۶۵۱ | ۶۱٫۸۳ |
انتخابات مجلس